Kronik travmatik ensefalopati (KTE) esas olarak boks, Amerikan futbolu, hokey, futbol gibi kontakt sporlarıyla uğraşan amatör veya profesyonel sporcularda ve askeri personelde görülebilen bir sorundur. Tekrarlayıcı kafa travmaları ile ilişkilidir. Tekrarlayıcı travmalar beyinde hasara ve tau denilen proteinlerin birikimine yol açar. Nedensel ilişki açık olmakla beraber oluş mekanizması henüz tam olarak anlaşılmamıştır.
Kimlerde Olur?
Kronik travmatik ensefalopati nörodejeneratif bir hastalıktır. Sporcuların emeklilik yıllarında ortaya çıkar.
Konküzyon travma sonucu beynin normal fonksiyonlarını geçici olarak yerine getirememesidir. Konküzyonda kafa travmasının dışarıdan belirtisi olmasa da darbe nedeniyle beyin etkilenir. Herhangi bir belirti yaratmayan darbeler subkonküssif kafa darbeleri olarak adlandırılır.
Kronik travmatik ensefalopati herhangi bir konküzyon öyküsü olmayan, buna karşın subkonküssif kafa darbelerine maruz kalan kişilerde de bildirilmiştir. Bu tür darbelere ne kadar çok yıl maruz kalınırsa KTE gelişme riski o derece artar. Öte yandan kafaya gelen nadiren darbe gelmesi, örneğin bir çocuğun yürümeyi öğrenirken aldıkları gibi, KTE’ye yol açmaz.
Tekrarlayıcı travmalar sonucu beyinde karmaşık olaylar dizisinin tetiklendiği düşünülmektedir. Beyaz cevherde anormal, hiperfosforile tau proteinleri (p-tau) birikir. P-tau proteinlerinin beynin geniş alanlarına yayılması ile yaygın nörodejenerasyon gelişir.
Belirtiler
Beyindeki değişiklikler kişinin düşüncelerini, duygularını, hareketleri etkileyebilir. Herkeste aynı belirtiler oluşmaz. Bazı kişilerde ilk belirti depresyon ve anksiyete olabilir. Ardından hafıza ve diğer bilişsel beceriler bozulabilir. Bu durum kişinin günlük yaşamını, iş ve sosyal hayatını etkileyecek şiddette olabilir. İlk olarak hafıza ve bilişsel beceriler etkilenip duygudurumu ve kişilik değişiklikleri daha sonra olabilir. Sinirlilik ve dürtüsel davranış görülebilir. Koordinasyon bozukluğu, titreme, düşmeye yatkınlık olabilir.
KTE belirtileri başlıca iki farklı patern göstermektedir. Erken başlangıçlı hastalıkta ilk belirtiler 35 yaştan erken dönemde çıkar. Kişilik ve duygu değişimleri ile karakterizedir. Bilişsel bozukluklar hastalığın daha geç evresinde görülür.
Geç başlangıçlı hastalıkta ortalama yaş 60 civarıdır. İlk belirtiler bilişsel bozukluklardır. Çoğu kişide bilişsel, duygusal ve kişilik bozukluklarının bir kombinasyonu görülür. İlerlemiş hastalıkta Alzheimer hastalığına benzer bir klinik tablo olsa da beynin nöropatolojik incelemesinde Alzheimer hastalığı bulguları gözlenmez.
Tanı
Tanı için ilk adım risk faktörü olan kişilerde belirtilerin sorgulanması (tıbbi öykü) ve fizik muayenedir. Diğer olası nedenleri dışlanmak için görüntüleme ve kan tetkiki gibi ek araştırmalar yapılabilir. Aslında kronik travmatik ensefalopatinin kesin tanısı ancak ölüm sonrası beyindeki değişikliklerin incelenmesi ile konulabilmektedir. Bu nedenle hayattaki kişilere bu tanının konulması mümkün olmayabilir. Tekrarlayıcı kafa travması geçiren herkeste KTE oluşmadığı gibi bu hastalığın belirtileri başka nörodejeneratif hastalıklarda da görülebilir.
Tedavi
Kesin bir tedavisi yoktur. Belirtilerin niteliğine göre destekleyici tedaviler önerilebilir. Hareket bozukluklarında fizik tedavi yararlı olabilir. Kafa travmalarını önleyerek hastalığın görülme sıklığını azaltmak mümkün olabilir.
Referans
- Saulle M, Greenwald BD. Chronic traumatic encephalopathy: a review. Rehabil Res Pract. 2012;2012:816069.
