El bileği kırığı, ayak bileği kırığı, kesiler, burkulma, omuz çıkığı, inme, felç gibi durumlarda bazen kişi yaralanmanın vücudunda yarattığı hasarın çok üzerinde ağrı hissedebilir. Bu ağrılar başlatıcı etkenden sonraki ilk birkaç hafta içinde ortaya çıkar ve uzun süre devam edebilir. Ağrının hareketsiz kalmak ve sempatik sinir sisteminin aşırı aktivitesi ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Ağrı nedeniyle kişinin hareketleri daha da kısıtlanır ve iki olumsuzluğun birbirini desteklediği kısır döngü oluşabilir. Bu sorun tıbben kompleks bölgesel ağrı sendromu olarak adlandırılır.
Kompleks Bölgesel Ağrı Sendromu Nedir?
Kompleks bölgesel ağrı sendromu (KBAS) dinmeyen şiddetli ağrı ile karakterize bir durumdur. Genellikle kol veya bacakta daha önceden oluşmuş bir yaralanma sonrasında ortaya çıkar. Vücudun yaralanmaya tepkisi aşırı olduğu için doku zedelenmesi ile orantısız şiddette ve yayılımda ağrı görülür.
Kompleks bölgesel ağrı sendromunun iki tipi tanımlanmıştır.
- KBAS tip 1: Kırık veya ligament gerilmesi vardır, sinir yaralanması yoktur. Sudeck atrofisi veya refleks sempatetik distrofi (RSD) olarak da adlandırılabilir.
- KBAS tip 2: Uzuvdaki sinir lifinin hasarı sonrası ortaya çıkar. Kozalji de denilir.
Kompleks bölgesel ağrı sendromu çocuklar dahil herkesi etkileyebilir. En sık el ve ayakta ağrı yapar, omuz ve diz, hatta tüm uzvu da tutabilir. Tedavi erken başlanırsa daha başarılı olur.
Belirtileri
KBAS’ın esas belirtisi ağrıdır. Yanma, batma, iğnelenme, zonklama şeklinde ağrılar hissedillir. Etkilenen uzuv genelde dokunmaya karşı çok hassastır. Hafif dokunma ya da kıyafetin ağırlığı bile şiddetli ağrı yapar.
Ağrılı bölgede sıklıkla ödem de vardır. Bu durum eklem tutukluğuna yol açar. Kaslar kullanılmadığı için incelir, kuvvet ve koordinasyon azalabilir.
Etkilenen bölgelerde sıcaklık ve renk değişimi de görülebilir. Ciltte kızarıklık veya morarma olabilir, alacalı veya parlak bir görünüm alabilir. Cildin görünümü bir gün içinde büyük değişimler gösterebilir.
Tırnaklarda ve cilt kıllarında farklılıklar, aşırı veya az terleme olabilir. Bazı kişiler kol veya bacaklarında tanımlayamadıkları bir gariplik varmış gibi ya da büyümüş veya küçülmüş gibi hissedebilir.
Kronik ağrı nedeniyle kişide depresyon, anksiyete gibi psikiyatrik sorunlar oluşabilir.
Kompleks Bölgesel Ağrı Sendromu Neden Olur?
Kompleks bölgesel ağrı sendromunun neden olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Kırık veya başka bir yaralanma tetikleyicidir. KBAS belirtileri yaralanmadan sonraki ayda ortaya çıkar.
Etkilenen uzuvdaki sinirlerin normalden fazla hassaslaştığı ve beyin ile vücut arasındaki ağrı sinyal yolları arasındaki ilişkinin bozulduğu düşünülmektedir. Bu nedenle orijinal yaralanma iyileşse bile ağrı devam eder. Ağrı ve diğer belirtiler ilk yaralanmadan daha geniş bir bölgeyi etkiler.
KBAS inme, kalp krizi, ameliyat gibi başka nedenlerle de tetiklenebilir. Bazen herhangi bir başlatıcı etken bulunmadan oluşabilir.
Hastalığın Seyri
Hastalığın seyrini öngörmek kolay olmasa da erken tanı ve tedavinin iyileşme şansını arttırdığını söyleyebiliriz. İyi bir fizik tedavi ile KBAS birkaç hafta veya ay içinde yatışır. Ancak altı aydan uzun süren ağrının tam olarak geçmeme riski artar. Bazen diğer belirtiler kaybolmasına rağmen ağrı devam edebilir. Belirtilerin kontrol altına alındığı kişilerde tekrarlama olabilir. Nadiren bir kol ya da bacakta gelişen KBAS diğer taraftaki uzva da yayılabilir.
KBAS uzun bir süre devam etse de aslında vücuttaki doku ve organlara hasar vermez. Fakat ağrı ve hassasiyet nedeniyle uzvu kullanamama ya da anormal postürde durma nedeniyle eklem tutukluğu gibi ek sorunlar oluşabilir.
Tanı
Kompleks bölgesel ağrı sendromu tanısı tıbbi öykü, fizik muayene ve olası diğer nedenlerin dışlanması esasına göre konulur. Röntgen filmi ile kemik erimesi gibi sorunlar tespit edilebilir. Kan tetkikleri enfeksiyon, romatizmal hastalıkları ayırt etmek için yapılır. MR görüntüleme ile yumuşak dokulardaki sorunlar görülebilir. KBAS tanısı koymak için etkilenen bölgeye giden sempatik sinirler lokal anestezik içeren iğnelerle geçici olarak bloke edilip ağrının azalıp azalmadığına bakılabilir.
Sempatik sinir sistemini değerlendirmek için cilt sıcaklığı, kan akımı, terleme miktarını ölçen testler kullanılabilir.
Tanı koymak için Budapeşte kriterleri olarak bilinen şu özellikler değerlendirilir:
- Dokunmaya karşı anormal hassasiyet
- Etkilenen tarafla normal taraf cildi arasında renk ve sıcaklık farkı olması
- Etkilenen tarafta ödem ve anormal terleme
- Eklem hareket açıklığında azalma, fonksiyon kaybı, kıllanma ve tırnak değişiklikleri
Kompleks Bölgesel Ağrı Sendromu Tedavisi
KBAS’lı herkese uygulanabilen standart bir tedavi yoktur. Mümkün olduğunca hareketin sağlanması temel hedeflerden biridir. Bu da genellikle fizik tedavi ve ağrı kesici ilaçların kombinasyonu ile başarılır.
Fizik tedavi ve rehabilitasyon yöntemleri ne kadar erken başlanırsa o kadar başarılıdır. Ağrı hemen geçmese de etkilenen uzvun mümkün olduğunca normal şekilde kullanılabilmesi iyileşmeyi hızlandırır. Fizik tedavi ile kas erimesi gibi ikincil sorunlar önlenir. Şikayetlerin alevlenmemesi için çok nazik bir şekilde egzersizlere başlanır. Tedaviye katılabilecek ölçüde ağrının azalması için ağrı kesici ilaçlar gerekebilir. TENS ve hidroterapi gibi yöntemler de kullanılabilir. Kişi tolere ettikçe senasların süresi ve yoğunluğu arttırılır. Ayna ile görsel geribildirim sağlanması, hareketlerin zihinde canlandırılması, sağ-sol ayrımına yönelik alıştırmalar, duyu desensitizasyonu, stres yönetimi, vücut farkındalığının arttırılması fizik tedavinin etkisini arttırabilen özel tekniklerden bazılarıdır. İş ve uğraşı terapisi kişinin günlük yaşam aktivitelerinde fonksiyonlarını geri kazanmasına özel uygulamalar içerir.
KBAS’da karşılaşılan ağrıların tedavisinde basit ağrı kesiciler (parasetamol), non-steroid anti-inflamatuar ilaçlar, kortikosteroidler, bisfosfanatlar, antidepresan grubundan ilaçlar, antiepileptik gruptan ilaçlar reçete edilebilmektedir. Sempatik sinir sistemi blokajı (etkilenen yerin ağrısını alan sinir çevresine iğne yapılması) diğer bir tedavi yöntemidir.
Kompleks Bölgesel Ağrı Sendromu ‘nu Önleme
Yüksek doz C vitamini (günde en az 500mg) takviyesinin el bileği kırığı sonrası KBAS gelişme riskini azalttığı gösterilmiştir.
İnme sonrası yataktan erken kaldırılan ve yürütülen hastaların KBAS’a yakalanma ihtimali daha azdır.
