İnme, travma, tümör gibi beyin hasarına neden olan hastalıklardan sonra erken dönemde rehabilitasyon uygulanması kişinin maksimum fonksiyonelliğine ulaşabilmesi için gereklidir. Beyin kanaması, beyne pıhtı atması gibi bir olayda hasta hayati tehlikeyi atlatır atlatmaz fizik tedavi başlanır. Hayati fonksiyonlar stabilleştikten sonra yoğun rehabilitasyon süreci fizik tedavi kliniğinde yatırılarak veya ayaktan uygulanabilir. İlk üç ayı kapsayan erken dönemde fizik tedavi daha verimli olur. Fizik tedavinin başarısında hastanın öğrenme kapasitesi, aktif katılımı ve kondüsyonu önem taşır. Ortalama 1-2 ay fizik tedavi gören hasta daha sonra genellikle ev egzersiz programı verilerek taburcu edilir, düzenli kontrollere çağrılarak takip edilir.
Felçli Hastalarda Neden Fizik Tedavi Süresi Kısıtlıdır?
İnmeden sonra iyileşme süreci hafif inmelerde 3-6 ay kadar sürerken ağır vakalarda 1 yıl ya da daha uzun zaman alabilir. Ağır vakalarda ömür boyu devam eden kısıtlılıklar oluşabilir. İyileşme süreci 1 yıl veya daha uzun olabilmesine karşın hastanın tüm bu süreyi fizik tedavi kliniğinde geçirmesi mümkün değildir. Hasta için uygun rehabilitasyon hedefleri belirlenir, yoğun bir fizik tedavi ile 1-2 ayda bu hedeflere ulaşılmaya çalışılır. İnmeden sonra 3-6. aylarda iyileşmenin yavaşladığı bir plato evresine ulaşılabilir. Hasta “plato”ya ulaştığında çoğunlukla taburculuk planlanır. Bunun nedeni kısmen rehabilitasyonun pahalı ve yoğun iş gücü gerektiren bir tedavi olmasıdır. Kısıtlı kaynaklar en verimli olacak şekilde kullanılır. Ayrıca sağlık sigortaları da belli bir seansa kadar olan rehabilitasyonu karşılamaktadır. Belirlenmiş seans sayısının uzatılabilmesi için hastanın rehabilitasyonla gelişme gösterdiğinin objektif şekilde belgelenmesi istenmektedir.
Ev Egzersiz Programı
Gönül ister ki her rehabilitasyon hastası günlük yaşam aktivitelerinde tam bağımsızlığa ulaşmış, topluma yeniden katılmaya hazır halde fizik tedavi servisinden taburcu edilsin. Ancak bu her zaman mümkün olmaz. Bu durumda iyileşmenin devam edebilmesi için ev egzersiz programı önerilir.
Ev egzersiz programları fizik tedavi kliniğindeki tedavi bitmeden genelde bir-iki gün önce ya da taburculuk günü hastaya verilir. Poliklinik muayene kontrollerinde de ev egzersiz programı hazırlanabilir. Egzersizlerin nasıl ve kaç tekrar yapılacağını yazılı ve görsel olarak anlatan broşürler bu amaçla kullanılabilir. Genellikle fizyoterapist egzersiz programındaki hareketleri hasta ve ailesine uygulamalı öğretir. Bu hareketler sıklıkla fizik tedavi süreci boyunca yapılan egzersizlerin tekrarı olmaktadır.
Sadece Olanı Korumak Değil, Daha İyiye Gitmek için
Ev egzersiz programlarının pratikte biraz aceleye geldiği söylenebilir. Çoğunlukla taburculuk gününde kısaca vakit ayrılır ve yeni bir şey söylenmez. Aslında inme, travmatik beyin hasarı gibi hastalıklardan sonraki iyileşme sürecinde ev egzersiz programı bireye kendi iyileşmesi için taşıdığı sorumluluğu vurgulamaktadır. Genelde hastalar fizik tedaviye rağmen platoya girdiği için taburcu edilmektedir. Buna karşılık fizik tedavide uygulanan aynı hareketlerin ev programı olarak verilmesi iyileşmeyi güçlendirmek yerine en iyi ihtimalle elde edilmiş kazanımların korunmasını sağlayabilir.
Hastaların önemli bir kısmında fizik tedavi servisinden taburcu olduktan sonra fonksiyonel durumlarında fazla değişiklik olmamakta hatta bazen geriye gidiş olmaktadır. Kişinin kas gücü ve dayanıklılık düzeyinin korunabilmesi için ev programına uyması çok önemlidir. Bu anlamda çok temel programlar bile yararlıdır. Fakat iyileşmenin sürdürülmesi için belli hedefleri olan ve güncellenen daha ayrıntılı programlar gerekir.
Fizik tedaviden yürüme sağlanamadan taburcu edilmiş bir hasta için eklem hareket açıklığı, germe ve kor güçlendirme egzersizleri içeren bir program verilmiş olsun. Bu kişi bir ay sonra bacak kontrolünün artması ile birkaç adım atabilir hale gelirse şüphesiz ki evde uyguladığı programda yenilikler yapılmalıdır.
Hastalar daha ayrıntılı, spesifik hedefleri olan ve esnek bir program için fizyoterapist ve doktorlarına sorular sormaktan çekinmemelidir. Ev programının tedavinin erken dönemlerinden itibaren planlanmaya başlanması gereken zamanı sağlayabilir. Uzun vadeli hedeflerin belirlenmesi sürecin daha iyi yönetilmesine yardım eder.
Ev Programı Esnek Olmalıdır
Hastalar çoğunlukla tedavi sırasında platoya ulaştıkları için taburcu edilirler. Aynı egzersizler tekrar edilerek plato aşılamayabilir. Bu nedenle terapistler ve hastalar egzersiz yöntemlerini çeşitlendirmeye açık olmalıdır. Zorunlu kullanım terapisi, çift taraflı egzersizler, ayna terapisi, müzikle tedavi, zihinsel alıştırmalar, elektrik stimülasyonu gibi farklı teknikler beyni uyararak plastisiteyi tetikleyebilir. Son yıllarda telefon uygulamaları ve videolu görüşme gibi yöntemlerle ev programlarının etkisi arttırılmaya çalışılmaktadır. Hastalar kendilerine uygun tedaviler için mutlaka doktor ve fizyoterapistlerine danışmalıdır. Bilinçsizce uygulanacak egzersizler vücut üzerinde yıpratıcı etki gösterebilir veya düşme gibi riskleri arttırabilir.
Referans
- Chaiyawat P, Kulkantrakorn K, Sritipsukho P. Effectiveness of home rehabilitation for ischemic stroke. Neurol Int. 2009;1(1):e10. Published 2009 Nov 16.
- Simpson LA, Eng JJ, Chan M. H-GRASP: the feasibility of an upper limb home exercise program monitored by phone for individuals post stroke. Disabil Rehabil. 2017;39(9):874–882.
