Faset eklem veya diğer ismi ile zigapofizyal eklem iki komşu omur kemiği arasında yer alır. Faset (facet), İngilizce’de kelime anlamı olarak çok yüzlü bir şeklin, örneğin bir küp veya elmasın bir yüzü anlamına gelir. Omur kemikleri de karmaşık, çok yüzlü yapıdadır. Ön tarafta gövde denilen silindirik kısmı, arkada pedikül ve lamina denilen kısımları vardır. Gövdenin arkası, pedikül ve laminaların arası omuriliğin yer aldığı boşluğu içerir. Laminalarda üst ve alt omurlara bağlantı kurmak için kemik çıkıtılar bulunur. Faset eklemler superior ve inferior artiküler proses denilen bu çıkıntılar arasında yer alır. Sınıflama olarak plana tipi sinoviyal eklemlerdir. Bunun anlamı eklemin içi sinoviyal zar denilen eklem zarı ile kaplıdır, eklem sıvısı içerir ve kayma hareketi yapabilir. Faset eklemlerin sinoviyal sıvısında oluşan kabarcıkların omurgayı kütletme sırasında çıkan sesin kaynağı olduğu düşünülmektedir.
Faset eklemlerin şekli her omurga bölümünün nasıl hareket edeceğini belirler. Örneğin belde faset eklemler omurganın aşırı öne eğilmesini, dönmesini ve birbiri üstünde kaymasını engeller. Yanlara eğilme hareketine ise fazla etkileri yoktur. Sırt bölgesinde öne eğilmeyi engellerken bir miktar dönme hareketine izin verir.
Faset Eklem Hastalıkları
Faset eklemlerin fonksiyonları yaşlanma veya aşırı kullanıma bağlı yıpranma (dejenerasyon), romatizma, travma (kırık, çıkık vb) ve ameliyat gibi nedenlere bağlı bozulabilir. Yıpranmalar faset eklem artriti denilen soruna neden olabilir. Bu halk arasında kireçlenme olarak bilinir. Faset eklem artriti veya faset artropatisi belde künt ağrı şeklinde hissedilebilir. Faset sendromu olarak da adlandırılan bu durum bel ağrılarının en sık nedenleri arasındadır.
Faset eklemler sinoviyal eklem oldukları için, kemiklerin ekleme bakan yüzlerinde kıkırdak tabakası vardır. Yaşlanma, yıpranma, romatizma gibi nedenlerle kıkırdak tabaka aşınabilir hatta tamamen kaybolabilir. Sonuçta kemikler doğrudan birbirine temas edip sürtünür. Oluşan sürtünme ve hasar inflamasyona (ödem ve iltihaba) yol açar. Sonuçta ağrı meydana gelir.
Faset eklemin yıpranması ve normal işlevini yerine getirememesine tepki olarak, osteoartrit (kireçlenme) sürecinde dikensi kemik büyümesi (osteofit) ve bağlarda kalınlaşma görülmektedir. Hatta sinoviyal kistler de oluşabilir.
Kötü beslenme, sigara içiciliği, obezite, geçmişteki bir travma (trafik kazası, düşme, spor yaralanması vb) faset sendromu gelişimi için risk faktörleridir.
Belirtiler
Belirtiler hangi faset eklemin ne derece tutulduğuna bağlı olarak değişir. Faset eklemdeki yıpranmanın derecesi her zaman ağrı şiddeti ile doğrudan ilişkili değildir. Bazı kişiler hiç ağrı çekmezken diğerlerinde kronik ağrı oluşabilir.
Faset eklem ağrısı belirli bir sinir kökünün dağılımına uymaz, bu nedenle radiküler değil yansıyan ağrı paternindedir. Boyun seviyesinde faset eklemler tutulduğunda enseye, başa ve omuzlara yayılan ağrılar oluşabilir. Bel seviyesinde ise kaba etlere ve bacaklara yayılan ağrı olabilir. Belden arkaya doğru eğilme (ekstansiyon) ile ağrı genelde artar. Uzun süre yürümek veya ayakta durmak da rahatsızlık verebilir.
Tanı
Faset eklemler kalın bir kas kitlesinin altında bulunduklarından özel tanısal yaklaşım gerekir. Kas ağrıları, bel fıtığı, iç organlardan yansıyan ağrılar benzer şikayetlere yol açabilir. Faset eklem sorunlarını ayırt etmek için özel muayene teknikleri kullanılır. Bunlardan biri Kemp testidir. Kişi ayakta dururken veya otururken belden arkaya, sonra yana eğilir (ekstansiyon, lateral fleksiyon), ardından dönme (rotasyon) hareketi yaptırılır ve ağrı değerlendirilir. Direkt grafi (Röntgen), emar (MR), bilgisayarlı tomografi gibi görüntüleme yöntemleri olası diğer sorunları dışlamada ve tanıyı desteklemede yararlıdır. Faset ekleme ağrı kesici lokal anestezik iğne yapılınca ağrının geçmesi tanı amaçlı kullanılabilir.
Faset Eklem Sorunlarının Tedavisi
Manuel terapi, fizik tedavi, egzersiz başlıca tedavi yaklaşımlarıdır. Kortikosteroid enjeksiyonları eklem iltihabını baskılamak için yapılabilir. Eklemde doğru yere iğne yapıldığından emin olmak için eş zamanlı görüntüleme (floroskopi) kullanılır.
Referans
- Perolat R, Kastler A, Nicot B, et al. Facet joint syndrome: from diagnosis to interventional management. Insights Imaging. 2018;9(5):773–789.
