Dünyada on milyonlarca inme geçirmiş kişi bulunuyor. Türkiye’de de inme, hasta ve aileleri ile beraber milyonlarca kişiyi ilgilendiren bir sağlık sorunudur. Kişide felç, konuşamama, duyu-algı bozuklukları, psikolojik sorunlar gibi çok çeşitli etkilere yol açabilir. İlk saatler ve günleri içeren akut tedavi sonrasında inmeli bireylerin maksimum iyileşmeyi göstermelerinin tek yolu fizik tedavi ve rehabilitasyondur. Rehabilitasyon hastalıktan sonraki ilk aylarda en verimli sonuçları verir. Bu dönemde hasta hızlı bir toparlanma gösterebilir. Ancak inmenin üzerinden yıllar geçmiş bireyler, genellikle sahip oldukları kısıtlılıkları kabullenir. Doktorlar da kronik dönemdeki hastaların daha fazla gelişme gösteremeyeceği kanaatinde olabilmektedir.
Plato Fazı Nedir?
İnmeden sonraki ilk aylarda rehabilitasyon süreci yoğun ve zorlu geçebilir. İyileşme her zaman kesintisiz bir şekilde devam etmez. Enfeksiyon, psikolojik sorunlar, yaralanmalar gibi çeşitli nedenlerle duraklamalar, hatta gerilemeler görülebilir. Ancak ortalama olarak her gün bir öncekinden yeni kazanımların gerçekleştiği hızlı bir iyileşme süreci gerçekleşir. Sürecin bir noktasında ise tedaviye rağmen iyileşme durmuş gibi hissedilebilir. Bu durum tıbbi literatürde “plato” olarak adlandırılır.
Ortalama olarak inmeden sonraki ilk 3 ayda iyi yönetilen yoğun bir fizik tedavi ile hızlı düzelme sağlanabilirken 3-6 aydan sonra bu süreç yavaşlamakta ve plato fazı görülmektedir.
Plato Neden Olur?
Beyin inme nedeniyle hasarlandıktan sonra geçici olarak yeniden organize olabilmeye daha yatkın bir döneme girer. Bu yeniden organizasyon kapasitesi ilk 3 ayda kendiliğinden gelişen iyileşmeden büyük ölçüde sorumludur. Rehabilitasyon mevcut iyileşme potansiyelini maksimum düzeye çıkarır. Yaklaşık 3 ay sonunda beyin tekrar daha sabit bir hale döner. Beyin sonraki dönemlerde de kendini değiştirme (plastisite) yeteneğine sahiptir fakat bu inmeden hemen sonraki aylara göre daha zor gerçekleşir.
Plato Ne Anlama Gelir?
Bir hastanın plato dönemine girmesi artık çabalamanın gereksiz olduğu anlamına gelmez. Aslında çok sık görülen bu fenomen hakkında önceden bilgi sahibi olmak kişinin kendini hazırlamasına, moralini kaybetmemesine hatta platonun önlenmesine yardım edebilir.
Uzun yıllar boyunca yapılan klinik araştırmalar yeni inme geçirmiş hastalarda plato fazının yaygınlığını ortaya koymuştur. Ancak plato kişinin fizik tedaviden daha fazla fayda görmeyeceği demek değildir. Yine de plato fazına girdiği düşünülen hastalar sıklıkla hastaneden taburcu edilmektedir.
Sağlıklı biri normal bir egzersiz rejiminde mevcut programa adapte olduğunda, yani kasları daha fazla gelişmediğinde egzersiz sonlandırılmaz. Bunun yerine egzersizin yoğunluğu ya da çeşidi değiştirilir. Böylece vücut daha önce karşılaşmadığı zorluklara maruz bırakılır. Sporcularda yaratıcı tekniklerle çoğu kez daha önce aşılamaz sanılan performans eşiklerinin aşıldığı görülmüştür. Benzer durum inme rehabilitasyonu için de söz konusu olabilir. Bazı çalışmalarda plato fazının kişinin motor iyileşme kapasitesinin sınırına gelmesi demek olmadığı gösterilmiştir. Plato fazı belki de çoğu kez uygulanan rehabilitasyon tekniklerinde değişiklik yapılması için işarettir.
Plato Fazı Nasıl Aşılır?
Fizyoterapist eşliğinde kademeli olarak yapılandırılmış egzersizlere devam etmek inme hastasının uzun dönemli iyileşmesine destek olur. Amaca yönelik bol tekrar içeren egzersizler beynin plastisite potansiyelini harekete geçirir. İyileşmenin devam ettiğine yönelik işaretler kaybolduğunda daha önce denenmemiş farklı teknikler beyni yeniden uyarmada kullanılabilir.
İnmeden sonra toparlama süreci uzun sürebilir. Bu dönemde moral bozukluğu, depresyon, endişe, öfke gibi duygusal tepkiler görülmesi son derece normaldir. Bu hislerin zaman ve sabırla geçeceğini bilmek hasta ve yakınlarına tedaviyi bırakmamaları için gereken kuvveti verebilir. Bu uzun yolculukta esnek ve pozitif atmosferi korumak hedeflere ulaşmak için temeldir.
Kronik dönem inme hastalarının tedavileri planlanırken evde dahi uygulanabilecek çeşitli kanıta dayalı terapi yöntemlerinin plato dönemini önleyebileceği ya da aşmayı sağlayabileceği unutulmamalıdır. Zorunlu kullanım terapisi, müzikle terapi, zihinsel rehabilitasyon, ayna terapisi, çift taraflı egzersizler, duyusal uyarım gibi teknikler platoyu aşmada kullanılan yöntemlerden bazılarıdır. Bilgisayar destekli sanal gerçeklik, arttırılmış gerçeklik, video oyunu, biofeedback, transkraniyel manyetik uyarım içeren terapiler de yararlı olabilir.
Referans
- Demain S, Wiles R, Roberts L, McPherson K. Recovery plateau following stroke: fact or fiction? Disabil Rehabil. 2006 Jul 15-30;28(13-14):815-21.
- Page SJ, Gater DR, Bach-Y-Rita P. Reconsidering the motor recovery plateau in stroke rehabilitation. Arch Phys Med Rehabil. 2004 Aug;85(8):1377-81.
- Meyer S, Verheyden G, Brinkmann N, et al. Functional and motor outcome 5 years after stroke is equivalent to outcome at 2 months: follow-up of the collaborative evaluation of rehabilitation in stroke across Europe. Stroke. 2015 Jun;46(6):1613-9.
