Ekstrakorporeal şok dalga terapisi veya kısaltılmış ismi ile ESWT ilk olarak 1980’li yıllarda üroloji alanında böbrek taşlarını tedavi amaçlı kullanılmaya başlanmış bir yöntemdir. Böbrek taşlarını parçalayarak tedavi etmede başarılı olmuştur. Yapılan bilimsel araştırmalar ESWT’nin başka faydalarını da ortaya koymuştur. Günümüzde fizik tedavide özellikle kronik tendon sorunlarında ve topuk dikeni ağrılarında yaygın olarak kullanılan bir araçtır.
ESWT Hangi Sorunlarda Kullanılır?
Topuk dikeni (kalkaneal spur), ayak tabanı iltihabı (plantar fasiit), tendon kireçlenmesi (kalsifik tendinit), aşil tendiniti, tenisçi dirseği (lateral epikondilit), medial tibial stres sendromu, patellar tendinopati ESWT yönteminin kullanıldığı başlıca sorunlardır.
ESWT Nedir?
Şok dalgaları belirli fiziksel özellikleri olan ses dalgalarıdır. Dalgaların lineer olmaması, yüksek tepe basıncından sonra düşük gerilme amplitürü olması, kısa yükselme zamanı ve kısa süreli (10 ms) olması başlıca karakteristik özellikleridir. Tek atımlı, geniş frekans aralığında (0-20 MHz) ve yüksek basınç amplitütüne (0-120 MPa) sahiptirler. Bu özellikler şok dalgasına pozitif ve negatif faz kazandırır. Pozitif fazda direkt mekanik etki olurken negatif fazda kavitasyon (gaz baloncukları) oluşur. Bu baloncuklar oluştuğu gibi hızla patlar ve ikincil dalga etkisi yapar. Ultrason dalgası ile karşılaştırılacak olursa şok dalgalarının tepe basıncı yaklaşık 1000 kat daha büyüktür. Dalgalar ses geçirgenliği farklı olan iki dokunun sınırında, örneğin yumuşak dokudan kemiğe geçerken enerjisini verir.
ESWT Nasıl Etki Eder?
Şok dalga tedavisi düşük enerjili veya yüksek enerjili formlarda uygulanabilir. Düşük enerjili şok dalga tedavisi genelde 3 veya 5 seans uygulanır. İşlem sırasında hasta ağrı hissetmez veya çok az ağrı duyabilir. Yüksek enerjili şok tedavisi ise tek seansta yapılır. Hasta için çok ağrılı olabilir. Bölgesel veya genel anestezi gerekebilir.
Şok dalgası tedavisi pnömatik (basınçlı hava) etki ile dokuda mikrotravma oluşturur. Mikrotravmalar dokuda iyileşme cevabını uyarır. Yeni damar oluşumu ile hasarlı kısma ulaşan besin ve oksijen artar, atık ürünler uzaklaştırılır. Büyüme faktörleri ve protein sentezinin artması ile kollajen üretimi ve doku iyileşmesi uyarılır. ESWT uygulaması ile doku kan akımı kısa süre içinde artar, bu damar duvarındaki nitrik oksit düzeyleri arttırarak olur.
Uygulama
ESWT tedavisi enerji yoğunluğuna göre değişen sürelerle uygulanabilir. Tedavi seansında genelde hasta rahat edebileceği bir pozisyonda yatırılır. Tedavinin uygulanacağı alan muayene veya ultrason ile belirlenebilir. Şok dalgası enerjisinin iletilebilmesi için cilt üzerine jel sürülür. Seans 3-4 dakika sürebilir, bu sırada ortalama 2500 şok dalga darbesi olur. Tedavi sırasında makineden tak-tak-tak şeklinde sesler çıkar. Haftada bir, 3-5 hafta boyunca uygulanabilir. Seanslar sırasında hasta bir miktar ağrı hissedebilir ve seans sonrası da kısa süre devam edebilir. Genelde bu rahatsızlık hissi bir günden uzun sürmez.
Tedavi Seçenekleri
ABD Sağlık Bakanlığı FDA, 2000 yılında şok dalgası tedavisinin plantar fasiit tedavisinde kullanımını onaylamıştır. ESWT’nin başlıca avantajı diğer yöntemlerle tedavisi kolay olmayan kronik tendon sorunları için ameliyatsız bir seçenek olmasıdır. Topuk dikeni veya plantar fasiit için uygulanan cerrahi tedavinin enfeksiyon, yara problemleri ve şikayetleri düzeltmede başarısızlık gibi istenmeyen sonuçları olabilir. Bu nedenle mümkün olduğunda ameliyat dışı tedavilere öncelik verilmektedir. ESWT’nin riski olmaması bu anlamda onu avantajlı kılmaktadır.
ESWT’nin olası dezavantajları arasında bazı tanılar için kullanımında etkinliğini kanıtlayan bilimsel verilerin yetersizliği ve görece pahalı bir yöntem olması sayılabilir. ESWT her hastada etki etmeyebilir; etki gösterdiği durumlarda ise yararı küçük olabilir. Sonuçta bazı hastaların şikayetleri ESWT sonrası da devam edebilir. Çok sayıda bilimsel araştırmanın ortalaması alındığında ESWT’nin plantar fasiit tedavisindeki başarısı %50-90 arasındadır.
Topuk Dikeninde Şok Dalga Tedavisi Ne Zaman Tercih Edilir?
Topuk dikeni veya plantar fasiit tedavisinde öncelikle soğuk uygulama, egzersiz, ayakkabı içinde kullanılan tabanlık veya topuk yastığı kullanımı gibi yöntemler önerilir. Ağrı kesici ilaçlar kısa süre için reçete edilebilir. Topuk dikenine bağlı sorunların düzelmesi 6 ay kadar uzun zaman alabilir. Bu tedavilere rağmen 6 ay sonunda iyileşme olmamışsa EWST denenebilir.
